دیابت نوعی اختلال در سوخت‌وساز بدن است. سوخت‌وساز روشی است که بدن مواد غذایی را برای رشد و فراهم کردن انرژی به کار می‌گیرد. غذایی که می‌خوریم، به صورت قند ساده‌ای به نام گلوکز و مواد ساده‌ی دیگر می‌شکند و همراه خون در اختیار سلول‌های بدن قرار می‌گیرد. گلوکز قند اصلی خون و فراهم‌کننده‌ی اصلی انرژی بدن است. گلوکز موجود در خون تنها در حضور هورمون انسولین می‌تواند به آسانی به سلول‌های بدن راه یابد. هورمون انسولین از گروهی از سلول‌های لوزالمعده آزاد می‌شود که جزایر لانگرهانس نام گرفته‌اند، زیرا نخستین بار دانشمندی به نام لانگرهانس این سلول‌ها را کشف کرد.

در افرادی که به دیابت دچار هستند، جزایر لانگرهانش مقدار اندکی انسولین تولید می‌کنند یا سلول‌های بدن به انسولین پاسخ مناسبی نمی‌دهند. در هر دو حالت، میزان گلوکز خون بالا می‌رود که بخشی از آن همراه ادرار دفع می‌شود و بخش بزرگی از آن در خون می‌ماند و به بخش‌های مختلف بدن آسیب می‌رساند.

انواع اصلی دیابت

دیابت نوع 1: این نوع دیابت در واقع نوعی بیماری خودایمنی است. بیماری خودایمنی هنگامی بروز می‌یابد که دستگاه ایمنی به اشتباه به بخشی از بدن حمله می‌کند. در افراد دیابتی دستگاه ایمنی به سلول‌های جزایر لانگرهانس که انسولین ترشح می‌کنند، حمله می‌کند و به آن‌ها آسیب می‌رساند. در نتیجه، این سلول‌ها دیگر انسولین ترشح نمی‌کنند یا میزان تولید آن‌ها بسیار پایین است. از این رو، افراد مبتلا به دیابت نوع 1 برای این که زنده بمانند باید هر روز مقدار مشخصی انسولین به خود تزریق کنند.

اکنون دانشمندان به طور دقیق نمی‌دانند عواملی باعث می‌شوند دستگاه ایمنی به سلول‌های سازنده‌ی انسولین حمله کند. با وجود این، آنان معتقدند عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مانند ویروس‌ها دخالت دارند.

دیابت نوع 2: حدود 90 تا 95 درصد افراد دیابتی به نوع 2 مبتلا هستند. این نوع دیابت به طور معمول در بزرگسالان دیده می‌شود. حدود 80 درصد افراد مبتلا به دیابت نوع 2 چاق هستند. در آغاز ‌که دیابت نوع 2 تشخیص داده می‌شود، لوزالمعده به طور معمول به اندازه‌ی کافی انسولین تولید می‌کند، اما بدن نمی‌تواند به نحو کارآمدی از انسولین بهره‌مند شود. این وضعیت را مقاومت به انسولین می‌نامند. برای این افراد به طور معمول داروهای کاهنده‌ی قند خون  مانند  گلیبن‌کلاماید و متفورمین تجویز می‌شود.

دیابت حاملگی: این نوع دیابت فقط هنگام بارداری ظاهر می‌شود و مانند دیابت نوع دوم ‏ ‎ بیشتر‏ ‎ در خانواده‌هایی دیده می‌شود که سابقه‌ی دیابت دارند. این نوع دیابت به طور معمول پس از زایمان ناپدید می‌شود  با وجود این، خطر دچارشدن مادر به دیابت نوع دوم افزایش می‌یابد. دیابت حاملگی ممکن است به سقط جنین بینجامد. بنابراین، زنانی که به دیابت دچارند یا در خانواده‌ی خود سابقه دیابت دارند، باید در مراقبت ویژه‌ی پزشک باشند.

پیشگیری از عوارض دیابت

وجود مقدار فراوان قند در خون در دراز مدت می‌تواند به بخش‌های مختلف بدن مانند قلب، رگ‌های خونی،‌ کلیه‌ها، ‌دستگاه تناسلی و دستگاه عصبی آسیب برساند. اما کارهایی هست که شما با انجام آن‌ها می‌توانید از این مشکلات جلوگیری کنید یا از سرعت پیشرفت آن‌ها بکاهید.

مراقبت از قلب و عروق

دیابت‌ سطح کلسترول خون را افزایش می‌دهد. کلسترول‌ نوعی چربی است که بدن می‌تواند آن را بسازد و نقش‌های مهمی در بدن دارد. این ماده در برخی غذاهای جانوری نیز یافت می‌شود. هنگامی‌که مقدار کلسترول بسیار بالا می‌رود، رگ‌های بزرگ دچار گرفتگی و در نتیجه باریک می‌شوند. این عارضه آتروسکلروز (تصلب شرایین) نام دارد.

گرفتگی و باریک شدن رگ‌ها جریان خون را در سرتاسر بدن مختل می‌کند. درد قفسه‌ی سینه که آنژین نامیده می‌شود، حمله‌ی قلبی که به علت گرفتگی رگ‌های قلب رخ می‌دهد و ضعف ماهیچه‌ی قلب (کاردیومیوپاتی) از عوارض خطرناک گرفتگی رگ‌ها است.

رگ‌های خونی گرفته و باریک، فضای اندکی برای جریان خون دارند..این وضعیت به این می‌ماند که شما انگشت شصت خود را جلوی خروجی شیلنگ آب بگیرید. در این وضعیت آب با فشار بسیار بالا از شیلنگ بیرون می‌زند. به همین نحو‌، رگ‌های خونی گرفته و باریک به فشار خون بالا می‌انجامد. همچنین، هنگامی‌که رگ‌ها باریک می‌شوند، خون کافی به پاها نمی‌رسد و بیماری‌های عروق محیطی خود را نشان می‌دهند. شما ممکن است هنگام برخاستن، راه رفتن یا ورزش کردن در باسن‌ها ، پشت پاها و یا ران‌هایتان احساس درد کنید.

برای پیشگیری از این عوارض نکات زیر را رعایت کنید:

• قند خون و فشار خون را تا جایی که امکان دارد نزدیک حالت عادی نگه دارید.

• کلسترول و دیگر چربی‌های خون را تا جایی که امکان دارد نزدیک حالت عادی نگه دارید.

• داروهای خود را هر روز در زمان معین مصرف کنید.

• قرص‌های قلب و فشار خون را همان گونه که پزشک شما توصیه کرده است،‌مصرف کنید.

• از پزشک خود بپرسید آیا شما برای حفظ سلامتی قلبتان باید هر روز یک قرص آسپرین مصرف کنید یا نه.

• سیگار نکشید.

• وزن خود را در محدوده‌ی عادی حفظ کنید.

• هر روز حدود 30 دقیقه ورزش کنید، از پلکان استفاده کنید. دورتر از مرکز خرید پارک کنید. پیاده‌روی کنید. به شنا بپردازید. در باغچه کار کنید یا در کارهای خانه مشارکت کنید.

مراقبت از کلیه‌ها

کلیه‌ها به صورت صافی کار می‌کنند و مواد زاید و اضافی را از خون می‌گیرند و دفع می‌کنند. صافی‌های بسیار ظریف کلیه‌ها، گلومرول نام دارد. قند خون و فشار خون بالا به گلومرول‌ها آسیب می‌رساند. وقتی کلیه‌های آسیب دیده عمل تصفیه مواد زاید و اضافی را به خوبی انجام نمی‌دهند. این مواد در بدن انباشته می‌شوند و  آسیب می‌زنند.

یکی از نشانه‌های اولیه آسیب کلیه‌ها، نشت مقدار بسیاری پروتیین از کلیه‌ها است. این حالت که پروتیینوری نامیده می‌شود، باعث از دست رفتن پروتیین‌های سودمند بدن می‌شود.

نقص کلیوی حاصل از دیابت آن‌چنان آهسته رخ می‌دهد که ممکن است شما سال‌ها احساس بیماری نکنید. حتی هنگامی‌که کلیه‌های شما تنها نصف کار عادی خود را انجام می‌دهند نیز شما به وجود بیماری پی نمی‌برید. وقتی کلیه‌ها از کار می‌افتند، درد معده و خستگی تمام وقت به سراغ شما می‌آید و پوست شما ممکن است به زردی گراید.

برای پیشگیری از این عوارض ، نکات زیر را رعایت کنید:

• قند خون و فشار خون را تا جایی که امکان دارد نزدیک حالت عادی نگه دارید.

• از برنامه‌ی غذایی که پزشک یا متخصص تغذیه شما توصیه کرده است  پیروی کنید. آنان ممکن است به شما پیشنهاد کنند که پروتیین، سدیم یا پتاسیم کمتری مصرف کنید.

• با آزمون ادرار دست کم سالی یک بار کلیه‌هایتان را وارسی کنید.

• اگر نشانه‌های زیر را داشتید ممکن است عفونت کلیوی داشته باشید و باید بی‌درنگ به پزشک مراجعه کنید:

    - درد یا سوزش هنگام ادرار

    - اشتیاق فراوان به حمام رفتن

    - ادرار کدر یا قرمزگون

    - درد در پشت یا پهلو و زیر دنده‌ها

    - تب یا احساس لرز

• برخی از داروها مانند «مهار کننده‌ی ACE»، پیشرفت آسیب کلیه را آهسته می‌کنند. اگر پزشک این داروها را برای شما تجویز کرد، آن‌ها را به هنگام مصرف کنید.

مراقبت از دستگاه عصبی

قند خون بالا به مدت طولانی می‌تواند به رگ‌های خونی که به برخی اعصاب اکسیژن می‌رسانند، آسیب رساند. همچنین، قند خون بالا می‌تواند به پوشش اعصاب آسیب بزند. اعصاب آسیب دیده ممکن است از فرستادن پیام باز مانند، پیام‌ها به کندی جابه‌جا شوند یا در زمان نامناسبی فرستاده شوند.

اعصاب محیطی به بازوها، دست‌ها، ران‌ها و پاها می‌روند. تخریب این اعصاب می‌تواند به احساس کرختی در دست‌ها یا پاها بینجامد. اعصاب خودکار از نخاع به شش‌ها، قلب، معده، روده‌ها، مثانه و اندام‌های جنسی می‌روند. آسیب اعصاب معده و روده‌ها در اثر قند خون بالا به احساس ناراحتی در معده، استفراغ، یبوست یا اسهال می‌انجامد. آسیب اعصاب خودکار مثانه، تشخیص زمان رفتن به دستشویی را مشکل می‌سازد. این  آسیب درک خالی بودن مثانه را نیز مشکل می‌سازد. هر دو مشکل می‌تواند باعث شود شما ادرار را به مدت طولانی نگه دارید. این وضعیت می‌تواند به عفونت مثانه منجر شود. گاهی نیز قطره‌های ادرار به طور تصادفی نشت می‌کنند.

برای پیشگیری از این عوارض نکات زیر را رعایت کنید:

• قند خون و فشار خون را تا جایی که امکان دارد نزدیک حالت عادی نگه دارید.

• پاهایتان را هر روز با آب گرم بشویید. هر روز آن‌ها را برای زخم، تاول، قرمزی، پینه یا مشکلات دیگر وارسی کنید. همیشه کفش یا دمپایی بپوشید. ناخن‌ها را هفته‌ای یک بار و پس از شستن پاها یعنی  هنگامی‌که نرم هستند، کوتاه کنید. این کارها باعث می‌شود پاهایتان کمتر زخمی و عفونی شوند. عفونت پاها به آسیب اعصاب پا می‌انجامد.

مراقبت از چشم‌ها

قند خون بالا به شبکیه‌ی چشم آسیب می‌رساند. کار شبکیه‌ دریافت نور است که به چشم می‌رسد . شبکیه رگ‌های خونی ظریفی دارد که قند خون بالا باعث گرفتگی آن‌ها می‌شود. اگر شما به آسیب شبکیه دچار شوید، ممکن است تاربینی یا دوبینی پیدا کنید . برای پیشگیری از این عوارض نکات زیر را رعایت کنید:

• ‌ قند خون و فشار خون را تا جایی که ممکن است در حالت عادی نگه دارید.

• ‌ برای معاینه چشم سالی یک بار به چشم پزشک مراجعه کنید.

• ‌ اگر احساس تاربینی یا دوبینی دارید، در یک یا هر دو چشم درد یا فشار دارید و یا در دیدن چیزهای بیرون از گوشه‌ی چشم مشکل دارید، به چشم پزشک مرا جعه کنید.

منبع: پایگاه علمی جزیره دانش